Wanda Zofia Zienkiewicz – Orłoś (1903 – 1982)

Urodziła się 24 kwietnia 1903 r. w Żytomierzu w rodzinie inteligenckiej jako najmłodsza z trojga rodzeństwa. Miała brata i siostrę Marię po przebytej chorobie Heinego-Medina z niedowładem kończyny, którą otaczała troskliwą opieką. Matka Wandy Florentyna z Frankowskich była kustoszem w muzeum, ojciec Kazimierz – prawnikiem. Jako wzorowa uczennica i wnuczka generała została przyjęta do żeńskiego gimnazjum w Żytomierzu, które ukończyła 21 maja 1919 r. Pod koniec tegoż roku przeniosła się ze swoją rodziną do Warszawy i wkrótce wyjechała w odwiedziny do ojca przebywającego w Londynie. Ten pobyt pogłębił Jej znajomość języka angielskiego. Po powrocie do kraju wstąpiła na pierwszy kurs do nowo otwartej Warszawskiej Szkoły Pielęgniarstwa. W styczniu 1924 r. otrzymała dyplom pielęgniarki z rąk pierwszej dyrektorki Helen Bridge. Natychmiast rozpoczęła pionierską pracę pielęgniarki społecznej (obecnie środowiskowej) w Polsko-Amerykańskim Towarzystwie Pomocy Dzieciom w Warszawie. W 1925 r. Wanda Zienkiewicz wyszła za mąż za kapitana lotnictwa Karola Orłosia. Zamieszkali w willi w Dęblinie. W 1926 r. urodziła syna, którego wychowywała w wielkiej miłości, konsekwentnie, choć surowo. W pamięci z tych lat u bratowej Seweryny Orłoś i kuzynki Jadwigi Zienkiewicz pozostała jako osoba o ujmującej aparycji, towarzyska, świetna sportsmenka doskonale pływająca, grająca w tenisa, jeżdżąca na nartach. Niestety szczęście małżeńskie nie trwało długo. W 1931 r. mąż zginął podczas lotu instruktażowego wskutek zderzenia się dwóch samolotów. Wtedy Wanda Orłoś przeniosła się do Legionowa i podjęła pracę pielęgniarki w Poradni Dziecięcej. W 1937 r. została pielęgniarką społeczną  w  Polskim Związku Przeciwgruźliczym w W-wie. Od początku II wojny światowej zaangażowała się w działalność konspiracyjną w ZWZ AK. Od listopada 1939 r. pracowała jako pielęgniarka społeczna w Stołecznym Komitecie Samopomocy Społecznej a od listopada 1940 r. dodatkowo w Radzie Głównej Opiekuńczej także jako pielęgniarka społeczna. W Jej mieszkaniu 5 listopada 1939 r. zredagowano 1-szy numer podziemnego „Biuletynu Informacyjnego”. 10 listopada 1939 r. została aresztowana, osadzona na Pawiaku i skierowana do pracy w szpitalu w kolumnie sanitarnej. Pomagała współwięźniom: idącym na przesłuchania dostarczała środki przeciwbólowe, rozprowadzała grypsy, powiadamiała rodziny o losie więźniów. W styczniu 1943 r. wywieziona została do obozu koncentracyjnego w Majdanku. Od początku pobytu w tym miejscu kaźni zajęła się pomocą chorym. W kilka tygodni po ujawnieniu się pierwszych wypadków tyfusu plamistego Niemcy zezwolili na otwarcie obozowego szpitala. Wanda Orłoś wspólnie z innymi pielęgniarkami, pod kierunkiem dr Stefanii Perzanowskiej, z trudem, ale z wielkim poświęceniem zaprowadzała porządek wśród chorych przemarzniętych, brudnych, cuchnących. Wdrażała chore do dbałości o osobistą czystość, Myła ciężko chore, czesała je, karmiła. Prała często jedną zanieczyszczoną koszulę, którą suszyła na piecyku. Zmieniała zbrudzone sienniki, podawała i wynosiła baseny. Uspakajała chore zamroczone gorączką. Mierzyła temperaturę ciała i tętno, solidnie prowadziła karty gorączkowe. W celu wykonania zabiegów wspinała się na trzypiętrowe prycze. W okresie masowości świerzbu smarowała maścią więźniarki. Wodę do zmywania maści zdobywała poprzez topienie lodu i śniegu. Chociaż dużo osób pracowało w obozowym szpitalu, nie było zbyt wiele chętnych do pielęgnowania więźniarek „asocjalnych” i dodatku Niemek. „Asocjalnymi” nazywano prostytutki zżarte chorobami wenerycznymi i gruźlicą. Wanda Orłoś podjęła się tej pracy wraz z niektórymi pielęgniarkami. W obozie utrzymywała kontakt z organizacją konspiracyjną poprzez tajne grypsy traktujące o sytuacji obozu w Majdanku. Obecnie znajdują się one w Muzeum Majdanka. 13 kwietnia 1944 r. nastąpiła ewakuacja obozu w Majdanku m.in. do Auschwitz- Birkenau. Tam Zofia Orłoś na blokach gruźliczych w okropnych warunkach sanitarnych pełniła nieprzerwanie pracę pielęgniarki, nigdy nie uchylając się od ciężkich obowiązków. Tam też została poddana pseudomedycznym eksperymentom. W ambulatorium rewiru kobiecego zaszczepiono Jej drogą domięśniową tyfus plamisty. Przed śmiercią w komorze gazowej wybroniły ją koleżanki. Eksperyment w poważnym stopniu osłabił organizm, pełnych sił nie odzyskała już nigdy. Wiosną 1944 r. zginął tragicznie, w oddziałach Batalionów Chłopskich na Lubelszczyźnie, Jej jedyny syn Tadeusz. Wiadomość o tym dotarła do Niej w późniejszym terminie i jeszcze bardziej załamała Ją psychicznie. W sierpniu 1944 r. Wanda Orłoś została ewakuowana do obozu w Ravensbruck, potem do Eberswalde. Po trudach podróży prawie półżywą odratowały Ją koleżanki. Potem w warunkach obozowych pracowała nadal przy chorych na miarę swoich możliwości wyróżniając się wybitnie szlachetną postawą, niebywałą pracowitością i sumiennością. W listopadzie 1945 r. wróciła do kraju, a od grudniu tegoż roku podjęła pracę pielęgniarki społecznej w poradniach dziecięcych w Legionowie. Pracowała do października 1961 r. Cały czas otaczała troskliwą opieką swoją schorowaną matkę aż do Jej śmierci w 1968 r. Po śmierci matki wskutek dalszego osamotnienia coraz bardziej zaczęła podupadać na zdrowiu. Nie czuła się na siłach mieszkać samotnie . Przez pewien czas mieszkała u swojego starszego brata, emerytowanego prawnika ( byłego żołnierza AK) i jego żony w mieszkaniu jednopokojowym. Nie traciła kontaktu z warszawskim środowiskiem byłych więźniów obozów hitlerowskich. Z powodu pogarszającego się stanu zdrowia, który wymagał stałej opieki pielęgniarskiej, została przyjęta do Domu Weteranów przy ul. Szubińskiej w W-wie. W miarę możliwości otaczała opieką inne pensjonariuszki. Zmarła 14 lipca 1982 r.  Pochowana została na Cmentarzu Powązkowskim w grobie rodzinnym (aleja 17, kwatera nr 229, rząd 3). Była pielęgniarką o wysokich walorach moralnych, typem społecznika oddanego bez granic swej pracy, która bardzo lubiła. Wyróżniała się ogromną delikatnością, skromnością i kulturą osobistą. W styczniu 1985 r. została wpisana w poczet Patronek Medycznego Studium Zawodowego nr 1 im. „Pielęgniarek Warszawy” w W-wie przy ul. Parkowej 23.

Opracowała Hanna Kamińska na podstawie:

Dokumentów;

Wywiadów przeprowadzonych przez Iwonę Czapską i Hannę Kamińską z : Zofią Leśniak, Wandą Ossowską,  Seweryną Orłoś, Jadwigą Romejką, Jadwigą Zienkiewicz;

Życiorysu Wandy Zofii Zienkiewicz-Orłoś napisanego przez Mirosławę Chmielewską na podstawie wywiadu przeprowadzonego z Patronką;

Bibliografii: Danuta Brzosko-Mędryk „Matylda” MON, 1970; Jan Masłowski „Pielęgniarki w II wojnie światowej” W-wa, 1976 r.; Wanda Ossowska „Przeżyłam … Lwów-Warszawa” Oficyna Przeglądu Powszechnego”, W-wa  1990, „Pochylone nad człowiekiem” t. II, Stowarzyszenie Redaktorów”, W-wa 1993; „Wspomnienia więźniów Pawiaka” – praca zbiorowa; Zygmunt  Ziółek „ Od okopów do barykad”, Czytelnik 1973.

Źródło: Materiały archiwalne CAPP

Gimnazjum w Żytomierzu 1919 r. (Wanda Orłoś na dole z kokardą)	Świadectwo ukończenia gimnazjum w Żytomierzu	W harcerstwie 1920 r. (Wanda Orłoś w środku w górnym rzędzie)	Wanda Orłoś  lata trzydzieste	Karta rejestracyjna pielęgniarki 1938 r.