Szkoła Pielęgniarstwa PCK w Warszawie

Szkoła Pielęgniarstwa PCK w Warszawie powstała w 1929 roku przy ulicy Smolnej 6, na terenie stanowiącym prawną własność Zarządu Głównego PCK. Był to pięknie zadrzewiony park z dwoma budynkami szkolnymi i  czterema szpitalnymi. W budynku szkolnym od ulicy Smolnej na parterze mieściła się dyrekcja szkoły, pokój administracyjny, jadalnia i kaplica. Na pierwszym piętrze był salon z pianinem, 3 pokoje sypialne dla pielęgniarek mieszkających w internacie, oraz tak zwany pokój nocny dla pielęgniarek odsypiających dyżury nocne, była również łazienka. Na drugim piętrze znajdował się prywatny pokój mieszkalny dyrektorki szkoły oraz białe boksy – sypialnie pielęgniarskie. W piwnicy była kuchnia. W drugim budynku szkolnym, połączony z pierwszym drewnianym mostkiem, mieściły się pokoje instruktorek, sala wykładowa, sala do ćwiczeń praktycznych zasad pielęgniarstwa,  izolatka, pokój nocny, łazienka i czarne boksy (nazwane od ciemnej boazerii). W każdym z tych boksów stały 4 łóżka, szafki, stolik i krzesełka. Panował tam hałas, gdyż budynek znajdował  się bardzo blisko mostu kolejowego.  W pierwszym z budynków szpitalnych mieścił się oddział wewnętrzny dysponujący 40 łóżkami, w drugim – oddziały chirurgiczny o 47 łóżkach i ginekologiczny o 31 łóżkach, a także sale operacyjna i opatrunkowa. Na I piętrze znajdowała się prywatna lecznica o pojedynczych pokojach, gdzie leczyli się chorzy płacący za pobyt i operację, co zasilało finanse szpitala.  Dwa pozostałe budynki mieściły – jeden laboratorium analityczne i pralnię, drugi zajmowała administracja szpitala, oraz mieszkanie dyrektora szpitala i pielęgniarek szpitalnych.

Pierwszą dyrektorką szkoły od kwietnia 1929 roku była Helena Nagórska, a od 1936 roku do 1943 funkcję tę pełniła Małgorzata Żmudzka. W czasie wojny w 1943 roku Niemcy  pozbawili szkołę PCK samodzielności i połączyli  ją z Warszawską Szkołą Pielęgniarstwa przy ulicy Koszykowej 78, której dyrektorką do powstania warszawskiego w 1944 roku była Jadwiga Romanowska.  W czasie powstania zginęła dyrektorka Małgorzata Żmudzka, a budynki szkolne i część szpitalnych przy ulicy Smolnej uległo zniszczeniu. Szkoła PCK przestała istnieć.

Nauka w szkole trwała 2 lata 6 miesięcy, w razie przerwy chorobowej trzeba było praktyki odrobić. Przed  wojną  przyjmowano kandydatki od 18 do 35 lat, zdrowe, po maturze, z referencjami od 2 osób. Szkoła była  płatna, opłata wynosiła 120 zł miesięcznie, można było ubiegać się o stypendium. Ponadto trzeba było mieć własną „wyprawkę”, to jest białe fartuchy, czepki,  niebieskie  sukienki, pelerynę, czarne pończochy i buty oraz zegarek. W czasie wojny ograniczono się do fartuchów, czepków i zegarka.  Nabór odbywał się 2 razy w roku.  Przez cały okres  nauki słuchaczki mieszkały w internacie.

Wszystkie absolwentki  po otrzymaniu dyplomu były zobowiązane przepracować 3 lata w placówkach wskazanych przez PCK.

Wykłady I teorii trwające 3 miesiące obejmowały następujące przedmioty: anatomię i fizjologię, recepturę, fizykę, chemię, higienę, bakteriologię, dietetykę, bandażowanie, aseptykę, historię pielęgniarstwa, etykę chrześcijańską, gotowanie i gimnastykę. Dużo uwagi poświęcano ćwiczeniom, zwanym zasadami pielęgniarstwa. W tym okresie obowiązywały białe bluzki, granatowe spódniczki i czarne obuwie. Po wysłuchaniu teorii i zdaniu egzaminów  uczennice szły na praktykę i w tym czasie  obowiązywał je już strój pielęgniarski , czyli sukienka, fartuch, peleryna  i czepek, a na nim  jeden poprzeczny, aksamitny czarny pasek. Praktyki odbywały w macierzystym szpitalu na oddziałach wewnętrznym, chirurgii i ginekologii, pod stałą opieką i kontrolą instruktorek szpitalnych. Do ich obowiązków należały wszelkie zabiegi higieniczne przy chorych, robienie iniekcji, kompresów, dbanie o wygodę chorych oraz czystość wokół  nich. Dyżury  były 3-zmianowe po 8 godzin dziennie, zwykle trwały przez tydzień na każdej zmianie i na każdym oddziale. W nocy gotowano sprzęt potrzebny do pracy: strzykawki, igły, katetery, nożyczki oraz baseny, kaczki i nerki. Wszystko to musiało być jałowe i przygotowane do użytku od samego rana. Po 4 miesiącach praktyk i otrzymaniu z nich pozytywnych ocen (na indywidualnych arkuszach) zaczynała się II teoria. Wykładano na niej: patologię, chirurgię, laryngologię, pediatrię, położnictwo i ginekologię,  farmakologię, internę, choroby zakaźne, pielęgnację noworodków, masaż i historię pielęgniarstwa.  Po zdaniu egzaminów ze wszystkich przedmiotów,  przechodziło się na odpowiednie placówki rozrzucone po szpitalach warszawskich. Od 1935 roku odbywano również praktyki w szpitalu psychiatrycznym,  na oddziale noworodkowym i niemowlęcym oraz w kuchni mlecznej. W czasie wojny zlikwidowano jedynie praktyki w szpitalu zakaźnym. Po odbyciu tych praktyk  otrzymywało się na czepku  dwa poprzeczne, wąskie, czarne aksamitne paski i przechodziło się na III teorię. Obejmowała  ona   następujące wykłady: higienę publiczną, choroby oka, choroby skórne i weneryczne, psychiczne i nerwowe, higienę umysłową i szkolną, psychologię nauczania, pielęgniarstwo społeczne i domowe, ustawodawstwo społeczne, ubezpieczenia społeczne, ustrój państwowy i samorządowy, statystykę, administrację szpitali cywilnych i wojskowych, eugenikę, opiekę nad matką i dzieckiem,  propagandę higieny, walkę z gruźlicą, rakiem, alkoholizmem, wojskową służba zdrowia, lotnictwo sanitarne, gazoznawstwo praktyczne i toksykologię oraz znaczenie gimnastyki. Po odbyciu tej teorii otrzymywało się na czepku  poziomy, wąski  czarny pasek.  Praktyki odbywały się wedle działów na terenie całej Warszawy, praktykowano również na sali operacyjnej. Po odpracowaniu praktyk na wszystkich placówkach i zdaniu egzaminu dyplomowego  otrzymywało się na czepku poziomy, szeroki czarny pasek  ze znaczkiem PCK na środku. Egzamin  dyplomowy, który odbywał się w obecności przedstawicieli Ministerstwa Zdrowia, Zarządu Głównego PCK i Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, składał się  z teorii, praktyki i zasad pielęgniarstwa. Podczas bardzo uroczystego zakończenie szkoły, w obecności swoich rodzin, absolwentki otrzymywały  państwowy dyplom, uprawniający do wykonywania zawodu i odznakę szkoły, a ponadto – przydział pracy, kartę mobilizacyjną i stopień wojskowy porucznika (PCK podlegało Ministerstwu Spraw Wojskowych). Następnie składały przyrzeczenie i śpiewały hymn pielęgniarski. Od 1938 roku szkoła posiadała sztandar, który Niemcy spalili w czasie powstania 1944 roku.   Część oficjalną kończył wspólny, uroczysty  obiad.

W  1935 roku weszła w życie ustawa o zawodzie pielęgniarskim, określająca czas szkolenia, wiek, wykształcenie, program teoretyczny i praktyczny oraz obowiązek mieszkania  w internacie.  Poziom szkoły był tak wysoki, że po wojnie jej absolwentkom  zaliczano na studiach medycznych 2 lata nauki. Mimo intensywności zajęć  i obowiązującego w szkole rygoru (np. obowiązek meldowania wyjścia na miasto i powrotu) dbano o dostarczanie uczennicom rozrywek i zaspokajanie ich potrzeb kulturalnych; działał chór szkolny, odbywały się przedstawienia, organizowano szopki i inne uroczystości z wierszykami okolicznościowymi i satyrycznymi, co roku karnawale odbywały się w bale z udziałem podchorążówki CWS. Urządzano wycieczki, organizowano dodatkowe kursy, np. spadochronowy.  Od 1925 roku Stowarzyszenie Pielęgniarek Zawodowych  należało do Międzynarodowej Rady  Pielęgniarek, a  w 1931 roku zarejestrowano Stowarzyszenie Wychowanek Szkoły Pielęgniarstwa PCK.

Wybuch wojny  spowodował istotne zmiany. Władze niemieckie pozamykały gimnazja ogólnokształcące,  zezwoliły  jednak na funkcjonowanie szkoły pielęgniarstwa, traktując ją jako szkołę zawodową. Jednak zmienił się personel w szkole – część lekarzy-wykładowców, również lekarzy ze szpitala odeszło.  Nie było już charakterystycznego stroju pielęgniarskiego,  a strój nowo przyjętych słuchaczek ograniczył się do fartucha, czepka i peleryny, w których ze względu na bezpieczeństwo miały się one poruszać po mieście, co chroniło je przed niemieckimi łapankami.

W czasie pięcioletniej niemieckiej okupacji personel szkoły i większość pielęgniarek  należała do różnych zgrupowań konspiracyjnych; między innymi szkoliły one osoby cywilne w udzielaniu pierwszej pomocy  ewentualnym rannym. Kiedy 1 sierpnia wybuchło powstanie prawie cała służba sanitarna  na terenie całej Warszawy była  zorganizowana i przygotowana do niesienia pomocy powstańcom i cywilom.  W pierwszych dniach sierpnia Niemcy kazali opuścić budynki szkolne, nie pozwalając zabrać żadnych rzeczy, nawet osobistych i podpalili  oba budynki. Następnie,  mimo  wyraźnego oznakowania czerwonym  krzyżem, ostrzeliwali szpital PCK,  a  po wejściu  do szpitala, nakazali  ewakuację chorych i zaczęli rabować wyposażenie. Pielęgniarki towarzyszące chorym przenosiły  ich z miejsca na miejsce, szukając bezpiecznego schronienia przed stałymi ostrzeliwaniami. Niestety kilka z nich zginęło. Po kapitulacji powstania, 2 października 1944 roku, część pielęgniarek razem z partyzantami została wysłana do  różnych obozów jenieckich.  Po wojnie nie wszystkie  absolwentki  i słuchaczki  wróciły do kraju, zostały zagranicą.

Opracowała: Kamila Łukaszewicz

na podstawie: Zdzisław Abramek, Szkoła Pielęgniarstwa Polskiego Czerwonego Krzyża w Warszawie. Polski Czerwony Krzyż. Mazowiecki Zarząd Okręgowy w Warszawie. Warszawa 2003