Czepek pielęgniarski

• nakrycie głowy, barwy białej, kształtu owalnego z 2 cm wzdłużną wstążką dla pielęgniarek barwy czarnej, a dla położnych czerwonej,
• rodzaj czapeczki (najczęściej białej) noszonej głównie przez kobiety w niektórych zawodach..., zwykle dla osłony włosów w celach higienicznych,
• "kobiece nakrycie głowy z płótna lub perkalu, zwykle białe, wiązane pod brodą, często ozdobione falbankami ...” (Słownik Współczesnego Języka Polskiego 2001).

Czepek to również element stroju wielu żeńskich zgromadzeń zakonnych. Noszono czepki z welonikiem, okrągłe, w kształcie motylka. Pierwsze czepki okrywały całą głowę, chroniły przed kurzem, w szybkim czasie zaczęły być modyfikowane (niezmiennym pozostał jego biały kolor).

• 1876 — pierwsze czepki, szpital Bellevue (Stany Zjednoczone)
• 1911 — czepki okrągłe z welonikiem, Szkoła Zawodowych Pielęgniarek PP. Ekonomek w Krakowie
• 1921 — czepki motylki,  Warszawska Szkoła pielęgniarstwa i Szkoła Pielęgniarek PCK w Poznaniu
• 1991 — zastąpienie czepka identyfikatorem, zachowanie w stroju galowym

W Polsce czepki pielęgniarskie pojawiły się wraz z powstaniem Szkoły Zawodowych Pielęgniarek Stowarzyszenia Panien Ekonomek Św. Wincentego`a  Paulo w Krakowie  1911r.  Był to czepek okrągły z niewielkim wyłogiem. W celach reprezentacyjnych okrywany był granatowym welonikiem. Czepki później powstających szkół różniły się detalami: wysokością wyłogów, ich zakończeniem (zaostrzone, zaokrąglone, wywinięte, zwężone), komunikowały otoczenie o przynależności do danej szkoły, były przedmiotem dumy. Stopnie wtajemniczenia zawodowego sygnalizowano przez nakładanie na czepek symboli i znaków w postaci aksamitnych pasków różniących się szerokością i usytuowaniem, czasem broszkę - symbol szkoły. Absolwenci szkoły otrzymywali czepek z paskiem szerokim, poziomym, aksamitnym (pielęgniarki  w kolorze czarnym, położne czerwonym i dietetyczki granatowym).

Uniwersytecka Szkoła Pielęgniarek i Higienistek w Krakowie (1925-1931) i Szkoła Pielęgniarstwa Polskiego Czerwonego Krzyża w Warszawie (1929-1944), wprowadziły czepki okrągłe, batystowe, okrywające całą głowę, marszczone, zapinane z tyłu na guziki. Szkoły Warszawska i Poznańska (1921), wprowadziły czepki okalające wyłogiem całą głowę tzw. motylki. Uczennice szkół pielęgniarstwa (współcześnie studentki drugiego roku studiów) otrzymywały czepek w trakcie uroczystości „czepkowania”, jako symbol odbycia pierwszego etapu kształcenia.

Nakładanie na czepek pasków - wstążek, łączone jest z wpływami wojskowymi i informowaniem o randze osoby w zawodzie - uczennica, pielęgniarka dyplomowana. Pochodzenie aksamitki na białym czepku, związane jest z przywilejem  noszenia aksamitnego czepka, nadanym przez Marię Medycejską - królową Francji, Luysie Bourgeois Doursier  (1563-1636) – położnej. W Polsce uroczystość "czepkowania" stała się tradycją, miała podniosły charakter i była oczekiwana zarówno przez  młodzież jak i nauczycieli. Towarzyszył jej ceremoniał i starannie opracowane scenariusze (Krystyna Łukasz, 1983).

Prawo do noszenia czepka jako oznaki zawodu uregulowane zostało przez Ministerstwo Zdrowia pismem okólnym z dnia 8 lutego 1950. Rola czepka poddawana była coraz częstszym  dyskusjom. Obowiązek noszenia czepków uchylił Samorząd Pielęgniarek i Położnych na I Krajowym Zjeździe (stanowisko w sprawie identyfikatorów zawodowych pielęgniarek i położnych 12 grudnia 1991). Bardzo wielu pacjentów buntuje się przeciwko tym decyzjom, uważając, że zostali pozbawieni czytelnego znaku, komunikatu o osobach, od których mogą oczekiwać pomocy. Ostatecznie przyznano mu wyłącznie rolę symbolu i zastąpiono znaczkiem, miniaturowym czepkiem noszonym w klapie munduru.

Znaczenie

• symboliczne: pokora i gotowość służenia drugiemu człowiekowi. W kulturze ludowej oznacza stan kobiety – zamężna, wdowa, informuje również o  przynależności do grupy zawodowej,
• funkcjonalne: ochrona, zabezpieczenie włosów.

Czepek jako symbol zawodu widnieje na podręcznikach, książkach, pismach zawodowych, jako element loga organizacji pielęgniarskich. Towarzyszy ważnym wydarzeniom i uroczystościom jako symbol - element dekoracyjny: olimpiadom, turniejom, konkursom, świętom zawodowym.

Opracowanie: Krystyna Wolska-Lipiec

Galeria czepków pielęgniarskich